Architectuurvisite Koudijs / De Heus

Vrijdag 23 mei 2014 organiseerde het Bosch Architectuur Initiatief (BAI) een architectuurvisite op het fabriekscomplex van De Heus. Veertig belangstellenden konden het rijksmonument langs de Dieze bezoeken. De gemeente 's-Hertogenbosch wil van het gebied een cultureel trefpunt maken. Het BAI heeft een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor het fabrieksterrein. Voor geïnteresseerde bezoekers een laatste kans om het gehele complex te bezichtigen. De zeven graansilo's van Koudijs/De Heus. Foto: Ed Hupkens. Een groot deel van de Kop van 't Zand bestaat uit het terrein van de fabriek van De Heus. De voormalige meelfabriek is tussen 1900 en 1909 gebouwd in traditioneel-ambachtelijke stijl. Uitermate gunstig gelegen aan water en spoorwegen. Opdrachtgever was H. Bruyelle, het ontwerp van de architect F.C. de Beer. De meelfabriek van Bruyelle bevindt zich in de noordelijke uithoek van de wijk Het Zand. In 1933 werd de fabriek verkocht aan Menaba, een van oorsprong coöperatieve organisatie van bakkers. De naam Menaba is de afkorting van Meelfabrieken der Nederlandsche Bakkerij. In 1948 ruilde de meelfabriek van plek met de mengvoederfabriek Koudijs uit Rotterdam. Vanaf 1983 kwam de fabriek in bezit van De Heus Voeders. De oude kern van de fabriek wordt gevormd door een in grondplan U-vormig gebouw met een trappenhuis en een watertoren, met ronde vensters en tentdak. Langs het trappenhuis loopt een takelschacht, met luiken in elke vloer. In de ruimte onder het waterreservoir is een bijbehorende, houten lier geplaatst. De enige ornamentiek vormen de lisenen (uitspringende verticale kolommen in het metselwerk), de geblokte tandlijst onder de goot en gemetselde bogen boven de ramen. De ramen in het oudste vierkante deel zijn sobere zesruiters. In latere tijd is de ruimte tussen de poten van de U volgebouwd, er kwamen steeds meer aan- en uitbouwsels bij. Daardoor kreeg het gebouw een vierkante plattegrond. De oostelijke en zuidelijke gevels hebben houten vloeren, gedragen door ijzeren onderslagbalken, ondersteund door ronde, gietijzeren kolommen. De kapconstructie is van hout, rustend op eveneens houten standvinken (afgeschoorde kolommen). De eenvoud van het pand steekt af tegen de fabriek van Grasso die De Beer enkele jaren later aan de andere kant van het spoor bouwde. Grasso heeft een statige, monumentale uitstraling die de meelfabriek mist. De insteekhaven langs de Dieze werd reeds jaren geleden gedempt. De maalderij en magazijnen werden herbestemd voor opslag en de wasserij voor kantoorruimte. De zeven omvangrijke graansilo's zijn buiten werking gesteld. Laat het vonken Op een plukje koerende duiven na ligt de voormalige meelfabriek er tijdens de rondleiding verlaten en stil bij. De stank en de overlast zijn goeddeels verdwenen. Sinds 1 april 2014 zwijgen de machines voorgoed en zijn de silo's leeg. Het hele complex is in 2008 door de gemeente 's-Hertogenbosch voor een bedrag van 30 miljoen euro aangekocht. In 2010 startte een initiatief van inventieve Bosschenaren om op het terrein een creatief en industrieel stadspark te ontwikkelen. Samen met het Rotterdamse bureau ZUS ontstond het plan 'Tuin United'. Door verslechterende economische omstandigheden en het uitblijven van draagvlak bij overheid en

10

bedrijfsleven, werd het project in 2013 stopgezet. De gemeente beoogt echter nog steeds van de Kop van 't Zand een culturele hotspot te maken. In het gebied zal een nieuwe, dynamische samenleving ontstaan: een sociaal, cultureel en economisch trefpunt met een internationale uitstraling. Daarom heeft het BAI 2014 uitgekozen voor zijn jaarlijkse Ontwerpprijsvraag: 'Laat De Heus Vonken'. Om De Heus tot zo'n middelpunt te laten uitgroeien, is er volgens het BAI een vonk nodig die de plek kan doen ontbranden. Een eerste aanzet tot het teruggeven van deze toplocatie aan de stad en haar inwoners. Een impuls die de komende jaren moet leiden tot tal van activiteiten die Den Bosch van nieuwe culturele zuurstof gaat voorzien. De ideeënprijsvraag - in samenwerking met de gemeente en 'Coöperatie in opbouw' - vroeg belangstellenden een ontwerp te maken voor een 'bouwsel' (tijdelijk, maximaal 10 jaar). Met alle ingezonden ontwerpen wilde het BAI vorm geven aan een 'ideeëncatalogus'. De ontwerper van het winnende plan zou bovendien uitgenodigd worden een presentatie te verzorgen om de belanghebbende partijen te inspireren. Projectideeën konden tot 6 juni 2014 ingeleverd worden. De prijsuitreiking was op 27 juni 2014 tijdens de BAI Night in de Verkadefabriek. Wie de uiteindelijke winnaar is geworden, was tijdens het schrijven van dit artikel, eind mei 2014, uiteraard nog niet bekend. Het zit in de planning om het fabriekscomplex van De Heus tijdens Open Monumentdag op zaterdag 13 september 2014 open te stellen.

11

Bossche Kringen 2 (2014) 10-11

Cultureel middelpunt

Een groot deel van de Kop van 't Zand bestaat uit het terrein van de fabriek van De Heus, sinds oktober 2001 een rijksmonument. Het voormalige veevoederbedrijf Koudijs-De Heus aan de Buitendijkstraat. Anno 1950. Foto: Stadsarchief De voormalige meelfabriek is tussen 1900 en 1909 gebouwd in traditioneel-ambachtelijke stijl. Uitermate gunstig gelegen aan water en spoorwegen. Opdrachtgever was H. Bruyelle, het ontwerp van de architect F.C. de Beer. De meelfabriek van Bruyelle bevindt zich in de noordelijke uithoek van de wijk Het Zand. In 1933 werd de fabriek verkocht aan Menaba, een van oorsprong coöperatieve organisatie van bakkers. De naam Menaba is de afkorting van Meelfabrieken der Nederlandsche Bakkerij. In 1948 ruilde de meelfabriek van plek met de mengvoederfabriek Koudijs uit Rotterdam. Vanaf 1983 kwam de fabriek in bezit van De Heus Voeders. De oude kern van de fabriek wordt gevormd door een in grondplan U-vormig gebouw met een trappenhuis en een watertoren, met ronde vensters en tentdak. Langs het trappenhuis loopt een takelschacht, met luiken in elke vloer. In de ruimte onder het waterreservoir is een bijbehorende, houten lier geplaatst. De enige ornamentiek vormen de lisenen (uitspringende verticale kolommen in het metselwerk), de geblokte tandlijst onder de goot en gemetselde bogen boven de ramen. De ramen in het oudste vierkante deel zijn sobere zesruiters. In latere tijd is de ruimte tussen de poten van de U volgebouwd, er kwamen steeds meer aan- en uitbouwsels bij. Daardoor kreeg het gebouw een vierkante plattegrond. De oostelijke en zuidelijke gevels hebben houten vloeren, gedragen door ijzeren onderslagbalken, ondersteund door ronde, gietijzeren kolommen. De kapconstructie is van hout, rustend op eveneens houten standvinken (afgeschoorde kolommen). De eenvoud van het pand steekt af tegen de fabriek van Grasso die De Beer enkele jaren later aan de andere kant van het spoor bouwde. Grasso heeft een statige, monumentale uitstraling die de meelfabriek mist. De insteekhaven langs de Dieze werd reeds jaren geleden gedempt. De maalderij en magazijnen werden herbestemd voor opslag en de wasserij voor kantoorruimte. De zeven omvangrijke graansilo's zijn buiten werking gesteld. De stank en de overlast zijn goeddeels verdwenen. Sinds 1 april 2014 zwijgen de machines voorgoed en zijn de silo's leeg. Het hele complex is in 2008 door de gemeente 's-Hertogenbosch voor een bedrag van 30 miljoen euro aangekocht. Het stadsbestuur beoogt van De Heus een cultureel trefpunt te maken.

5

Stadsblad woensdag 1 april 2015 | 5

Meelfabriek

• De mengvoederfabriek van De Heus is in 1909 gebouwd als meelfabriek voor H. Bruyelle.
• De Tilburgse architect F.C. de Beer ontwierp het gebouw.
• De Beer zou enkele jaren later ook tekenen voor de machinefabriek van Henri Grasso, aan de overzijde van het spoor.
• Bruyelle verkocht zijn fabriek in 1933 aan Meneba, een samenwerkingsverband van bakkers.
• In 1948 ruilde de meelfabriek van plek met de mengvoederfabriek Koudijs uit Rotterdam. De Heus nam Koudijs in 1998 over en verlaat de stad volgend jaar.
• De gemeente kocht gebouw en terrein van De Heus in 2008 voor 30 miljoen.

Brabants Dagblad donderdag 5 december 2013 | 26-27

Meelfabriek

Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004